visie
Gesprekstherapie is een dialoog. Ik luister naar jouw verhaal en stel vragen en geef feedback. Dit doe ik vanuit een bepaalde visie. Deze visie heb ik gevisualiseerd in een eenvoudige tekening die hieronder is afgebeeld. Het is een vereenvoudigde voorstelling hoe we als mens psychologisch in elkaar zitten. Deze voostelling kan helpen je meer bewust te worden van eigen valkuilen en sterkten. Dit heb je nodig om verandering te brengen in je leven. Een korte uitleg:
Wat we doen en laten is een samenspel van gedachten, gedrag en gevoelens. Dit is de cirkel in het midden. In rustige omstandigheden werken deze 3-G's goed samen en zijn in balans. Deze balans vertaalt zich naar 4 basismodi die ieder van ons in zich heeft:
De (eeuwige) criticus staat voor het stemmetje in ons dat we kunnen herkennen als ons geweten, onze waarden en normen, maar ook als die voortdurende negatieve stem die op alles wat we doen commentaar geeft. De criticus kan dus soms verschijnen als een aanmoedigende coach of als een neerhalende criticaster.
Het (gekwetste) kind staat voor ons verleden en hoe we emotioneel in het leven staan. We hebben allemaal emoties in ons waar we als kind mee leren omgaan. Dit leren omgaan met onze emoties houdt in dat we antwoorden krijgen op emotionele noden. Hebben we als kind emotioneel gekregen wat we nodig hadden of niet?
De (koppige) beschermer is een beeld hoe we om gaan met stress en wat doen we als we emotioneel geraakt zijn. Kunnen we ons aanpassen om op een gezonde manier om te gaan met stress of houden we koppig vast aan wat we in het verleden geleerd hebben?
De (gezonde) volwassene is de positie die alle andere drie posities in balans kan houden. Hierdoor kunnen we om gaan met verschillende uitdagingen en toch in verbinding blijven met onszelf en anderen. Het is de positie die we nodig hebben om op terug te vallen zodat we op een gezonde manier in het leven staan. Het is de psychologische flexibiliteit die we nodig hebben om onszelf te blijven.
Wanneer we onder druk komen te staan gaan de 3-G's niet meer in balans functioneren en komt onze gezonde volwassene onder druk te staan. De andere modi gaan aan het stuur staan en bepalen ons leven. Enkele voorbeelden: de eeuwige criticus wordt een stemmetje in het hoofd dat voortdurend negatieve commentaar op jezelf geeft in een eindeloos piekeren. De koppige beschermer verlamt je zodat je terug hervalt in oude gewoontes. Het gekwetste kind maakt dat je je zeer snel onveilig voelt. Dit zijn voorbeelden van reacties die we allemaal kunnen ervaren. De gezonde volwassene lijkt soms uitgeschakeld te zijn.
Deze voorstelling kan je helpen om meer duidelijkheid te geven aan wat er allemaal in je om kan gaan. Zo kan je op zoek gaan naar de dynamiek waarin je verstrikt zit (acceptatie) en hoe je dit kan veranderen (toegewijde actie).
De bovenstaande visie is geïnspireerd vanuit verschillende therapiestromingen. Hier sta ik stil bij twee van deze inspirerende therapiestromingen. Deze informatie is bedoelt als kennismaking en is dus geen verplichte lectuur.
Schematherapie
Schematherapie laat je stil staan bij je manier van handelen aan de hand van drie concepten: schema's, de modus en emotionele basisnoden.
De term schema verwijst naar een soort "aangeleerde bril". Een schema is hoe je kijkt naar de werkelijkheid: naar jezelf, de ander en de wereld. Het bestaat uit een complex van herinneringen, emoties, overtuigingen en lichamelijke gewaarwordingen. Een schema ontstaat door een combinatie van ervaringen in je kindertijd, je temperament en de mate waarin er aan je basisbehoeften is voldaan. Ieder kind heeft basisbehoeften, zoals veiligheid, verbondenheid, zelf de wereld mogen ontdekken, je emoties kunnen uitdrukken en eerlijke regels en grenzen krijgen. Wanneer hieraan voldaan wordt, en je positieve ervaringen opdoet, kun je ‘functionele’ schema’s ontwikkelen die je vooruit helpen in je leven. Er is een soort opgeslagen kennis waarmee je in de wereld staat. De kennis gaat niet alleen over waarheden, maar heeft altijd een emotionele lading. Voorbeeld: wanneer je bent opgegroeid met honden weet je meestal hoe je hiermee moet omgaan. Je kan je aanpassen aan het gedrag van de hond zodat jij je comfortabel blijft voelen.
Wanneer er niet aan je basisbehoeften wordt voldaan en je negatieve ervaringen opdoet, kun je ‘disfunctionele’ schema’s ontwikkelen die je tegenwerken in je leven. In het voorbeeld: je voelt je onveilig bij alle honden omdat je als kind bent gebeten door een hond. Je bent overtuigd dat alle honden bijten en blijft bang in aanwezigheid van een hond.
Veel van deze dysfunctionele schema's leren we tijdens onze kinderenjaren. Ze zeggen vaak iets over hoe we moeten omgaan met onze emoties en hoe we ons moeten gedragen tegenover anderen. Dit heeft uiteraard een grote impact op onze huidige relaties.
Een modus verwijst naar een bepaalde manier van handelen waar je terecht in kan komen. Het lijkt dan alsof je niet anders kan dan op dezelfde manier te reageren. Schematherapie onderscheidt 14 modi. Voorbeeld: de willoze inschikkelijke. Bij elk conflict ga je onmiddellijk toegeven in de hoop een escalatie te vermijden. Het lijkt onmogelijk om voor jezelf op te komen zonder bang te worden. Dit verhindert je verandering te brengen in je situatie.
Emotionele basisnoden zijn fundamentele noden die we als kind nodig hebben om gezond in het leven te staan. Ze zijn net zo belangrijk als een gezonde voeding of voldoende beweging. Door bewust te worden van je eigen schema's en modi kan je beter begrijpen hoe bepaalde moeilijkheden ontstaan en blijven voortduren. Deze moeilijkheden zijn verbonden met bepaalde emotionele tekorten die je hebt ervaren. De bewustwording kan terug ruimte geven aan de emotionele noden die weggedrukt zijn, zodat je er nu wel aandacht aan kan geven.
Je kan je eigen dominante schema's en modi onderzoeken door de vragenlijsten in te vullen. Zie hiervoor de pagina "vragenlijsten".
Acceptence and Commitment Therapy
Het algemeen doel van de ACT is het versterken van de psychologische flexibiliteit. Deze flexibiliteit geeft je meer mogelijkheden om met veranderingen of moeilijkheden om te gaan. De ACT geeft een duidelijk overzicht in 6 punten van wat je nodig hebt om deze flexibiliteit te versterken. Ik geef een korte uitleg over de figuur hiernaast.
Acceptatie vraagt je om stil te staan bij de manier waarop je tot nu toe in het leven staat. Hoe pak je de dingen aan en van waaruit doe je dit. Dit sluit aan bij de schema therapie, namelijk stil staan bij de verschillende modi van waaruit je functioneert.
Defusie sluit eveneens aan bij de schema therapie. Dit gaat over de disfuncionele cognitieve schema's. Welke overtuigingen heb je en hoe beïnvloeden die je levenskwaliteit? Kan je er afstand van nemen?
Contact met het hier en nu en Zelf als context gaat over de manier hoe je in het leven staat. Zit je voortdurend in het verleden of de toekomst? Kan je jouw gedrag aanpassen aan de context? Dit gaat met andere woorden over je coping mechanismen. Hoe kan je jouw stress reguleren in de plaats van te beheersen?
Waarden zijn als vuurtorens. Ze geven zingeving en kunnen een tegengewicht vormen voor de disfunctionele schema's. Daarom is het belangrijk bewuster om te gaan met je waarden.
Toegewijde actie geeft richtlijnen hoe je jouw waarden kan omzetten naar daden.
Je kan bij jezelf nagaan welke van deze punten jouw psychologische flexibiliteit versterken of afremmen met een zelftest FIT60 die je terug vindt op de pagina "vragenlijsten".
De 6-hoek van ACT: zes aandachtspunten voor het versterken van de psychologische flexibiliteit.
